Promocja imprez turystycznych często powiązana jest z marketingowym wykorzystaniem zdjęć z wydarzeń, które już się odbyły co jest całkowicie uzasadnione pod względem biznesowym ale może rodzić pewne wątpliwości samych zainteresowanych, których wizerunek został wykorzystany.
Aby nie narazić się na konsekwencje prawne i ewentualną odpowiedzialność, trzeba pamiętać o dwóch istotnych płaszczyznach, na których realizowana jest ochrona wizerunku. Jest to ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz rozporządzenie RODO.
Ochrona w prawie autorskim
Zgodnie z ustawą o prawach autorskich i prawach pokrewnych rozpowszechnianie wizerunku osoby wymaga jej zezwolenia, a domniemanie że osoba takie zezwolenie wyraziła obowiązuje tylko w przypadku gdy za pozowanie osoba otrzymała wynagrodzenie (np. model). W przypadku uczestników imprez turystycznych nie mamy do czynienia z wynagrodzeniem płaconym uczestnikom dlatego dla rozpowszechniania ich wizerunku wymagana będzie w większości przypadków zgoda osoby zainteresowanej.
Ustawa przewiduje wyjątki od konieczności uzyskania zgody wskazując, że zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku:
1) osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych;
2) osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza.
Dla organizatorów imprez istotny może być punkt drugi ale należy wystrzegać się przed jego nadużywaniem. Zdjęcia grupowe nie są co do zasady zwolnione z konieczności uzyskania zgody, chodzi tu o sytuacje gdy na zdjęciu odbywa się jakieś zgromadzenie lub impreza publiczna, a wizerunek danej osoby jest tylko szczegółem całości.
Odpowiedzialność
Jeżeli uczestnik nie wyraził zgody na rozpowszechnianie jego wizerunku, a organizator używa zdjęć lub materiałów video z tym wizerunkiem, może to prowadzić do konfliktu pomiędzy klientem a organizatorem. Klient może przede wszystkim zwrócić się do biura podróży z żądaniem zaprzestania publikacji danego materiału co w niektórych przypadkach może być bardzo problematyczne lub kosztowne. Nie będzie bowiem stanowiło większego problemu usunięcie zdjęcia, na którym jest wizerunek turysty ze strony w mediach społecznościowych lub z oferty zamieszczonej na stronie internetowej ale jeżeli takie zdjęcie zostało wykorzystane np. w katalogu wydrukowanym w dużej ilości egzemplarzy to zaprzestanie wykorzystywania wizerunku może wiązać się z koniecznością wycofania całej partii materiałów reklamowych i utraty zainwestowanych w jej wyprodukowanie środków finansowych. Dlatego organizator powinien szczególnie zwrócić uwagę na to czy materiały reklamowe użyte na nośnikach trwałych są pozbawione wszelkich wad prawnych zarówno w zakresie praw autorskich jak i praw do korzystania z wizerunku.
Dodatkowo klient może wystąpić z roszczeniem o zadośćuczynienie obejmujące straty moralne jakie osoba, której wizerunek został rozpowszechniony poniosła, które będą zależały od konkretnego przypadku a w szczególności od tego jak szeroko rozpropagowany został wizerunek oraz czy subiektywne odczucia tej osoby związanej np. z niekorzystnym wizerunkiem na zdjęciu maja wpływ na jej straty moralne. Roszczenia o zadośćuczynienie sąd rozpatruje w konkretnym przypadku dlatego niemożliwym jest oszacowanie jaka kwota może być ewentualnie zasądzona od organizatora w przypadku naruszenia prawa do ochrony wizerunku.
Forma prawna zgody klienta
Zgoda klienta powinna być wyrażona pisemnie w szczególności z tego powodu aby w przypadku późniejszego sporu organizator mógł udowodnić że taką zgodę posiadał. Sam fakt, iż klienci zgodzili się na wykonanie zdjęcia nie stanowi dorozumianej zgody na rozpowszechnianie ich wizerunku w reklamie.
Często stosowanym rozwiązaniem jest zamieszczanie przez organizatorów już w umowie lub warunkach uczestnictwa zgody na rozpowszechnianie wizerunku w ramach zdjęć wykonanych podczas imprezy turystycznej. Jest to rozwiązanie dopuszczalne jednak w takim przypadku w umowie powinien znaleźć się zapis pozwalający klientowi na wybór czy wyraża zgodę czy tez nie. W umowie powinno znaleźć się w takim przypadku wyraźne zaznaczenie przez klienta że wyraża zgodę. Niewystarczające jest natomiast wpisanie takiej zgody „na sztywno” bez możliwości podjęcia decyzji przez klienta.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (sygn. akt XVII AmC 5419/11) „zasadą jest, że podmiot, który zamierza rozpowszechniać czyjś wizerunek musi uzyskać na to zgodę osoby zainteresowanej. Istnienie zgody uprawnionego na rozpowszechnianie jego wizerunku, która wyłącza bezprawność działania zgodnie z art. 81 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, ani jej zakresu nie domniemywa się. Zgoda na wykorzystanie wizerunku musi być zatem niewątpliwa tak co do warunków, jak i płaszczyzn dopuszczalnego wykorzystania.”
Powyższe rozstrzygnięcie wskazuje, że zapis umowny o automatycznej zgodzie na rozpowszechnianie wizerunku jest niedopuszczalny bowiem zgoda musi być wyrażona wyraźnie i odnosić się do konkretnego zakresu rozpowszechniania wizerunku. Wydaje się, że w takim stanie rzeczy bezpiecznym rozwiązaniem byłoby zwrócenie się do konkretnych osób z prośbą o wyrażenie pisemnej zgody na rozpowszechnianie jej wizerunku utrwalonego na konkretnym zdjęciu (materiale Video).
Ochrona wizerunku a RODO
W niektórych przypadkach wizerunek uwidoczniony na zdjęciu lub nagraniu pozwala na identyfikację osoby, określenie bezpośrednio lub pośrednio (w połączeniu z innymi informacjami) jej tożsamości. Tym samym, wizerunek może stanowić daną osobową, a jego rozpowszechnianie czy inne wykorzystywanie będzie wymagało zastosowania zasad przewidzianych dla ochrony danych osobowych.
Zgoda na rozpowszechnienie wizerunku nie jest tym samym co zgoda na przetwarzanie danych osobowych. Rozpowszechnianie wizerunku może stanowić przetwarzanie danych osobowych, co wiąże się z koniecznością ustalenia podstawy prawnej tego przetwarzania. Przetwarzanie danych osobowych w postaci wizerunku może następować na podstawie zgody (art. 6 ust. 1 lit. a RODO). Wskazuje się również, że przetwarzanie danych osobowych może następować także na podstawie prawnie uzasadnionego interesu administratora (art. 6 ust. 1 lit. f RODO). Będzie to uzasadnione w sytuacji, gdy organizator może skorzystać z jednego z wyłączeń od obowiązku uzyskiwania zgody na rozpowszechnienie wizerunku, o których mowa w przepisach ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Podsumowanie
Właściciel biura podróży powinien zawsze pamiętać że wizerunek jego klientów podlega ochronie i jego wykorzystanie bez zgody osoby zainteresowanej, możliwe jest jedynie w wyjątkowych sytuacjach, które rzadko znajdują zastosowanie w przypadku imprez turystycznych. To prowadzi do wniosku, że co do zasady konieczna jest zgoda klienta i w interesie organizatora, a także w związku z ochroną RODO, powinna ona być wyrażona w formie pisemnej.
autor: radca prawny Krzysztof Wilk – prawo turystyczne
Tekst opublikowany został w miesięczniku branży turystycznej Wiadomości Turystyczne.